Kampen mot ein epidemisk sjukdom
Tuberkulose, eller tæring, som sjukdommen også vart kalla, greip om seg på 1800-talet. Med aukande urbanisering og tettare busetnad vart folk meir utsette for smitte. Kring 1900 var sjukdommen årsak til kvart femte dødsfall. Mellom 1901 og 1950 døydde over 180 000 av tuberkulose.
Først i 1947 kom det effektive medisinar mot tuberkulose på marknaden. Før den tid var det "kuring" som var viktigaste behandlingsforma. Dei sjuke skulle ete sunt, kvile mykje, og vere mykje ute i frisk luft, gjerne sjøluft eller fjelluft. Etter kvart vart det bygt opp ei rekkje særskilde sjukehus, sanatorium, for tuberkuløse.
Mislukka byggjeprosess
I 1909 kom det opp spørsmål om særskilde sjukeheimar for tuberkuløse i Sogn og Fjordane. Etter tilråding frå ei nemnd vedtok "amtsutvalet" i fylkestinget å byggje fire slike heimar, to i Sogn, ein i Nordfjord og ein i Sunnfjord. Sistnemnde vart vedteken lokalisert til Askvoll. Byggjearbeidet kom i gang, og sjukeheimen stod ferdig i 1913. Men det viste seg snart at det hadde vore kommunikasjonssvikt mellom byggmeisteren og byggjenemnda, som mellom anna hadde legar som medlemer. Det mangla både liggjehall og samlingsrom, og det var dårleg isolasjon mellom delen for dei som skulle liggje der for tuberkulose og dei som låg der for annan sjukdom. Det vart såleis naudsynt med mykje ekstraarbeid for å setje sjukeheimen i god stand.
Opposite the sanatorium, on the other side of the bay of Askvika, the well-known vagabond "Pussesteinen" had a cottage. From the left: Ingeborg Svendsen, Trygve Haugland from Bergen (patient) and Jon Svendsen Dahl ("Pussesteinen").
Livet på ein institusjon
Liggjehallen på Ask vart kalla "Kuren", og var eit eige bygg med skråtak og opning mot sør. Her låg pasientane ute for å nyte sol og frisk luft. Elles hadde dei eige arbeidsrom i kjellaren der dei laga korger og liknande som vart selt på bygda. Sjukeheimen heldt seg med eigne høns, og hadde ein robåt slik at pasientane kunne skaffe fisk. Mjølk vart kjøpt inn frå dei næraste gardane. Kommunelegen i Askvoll hadde jamlege visittar på sjukeheimen. I tilfelle operasjon vart dei sjuke sende til sanatoriet i Luster. Det var elles ikkje berre tuberkuløse som var innlagt ved sjukeheimen, også ein del andre.
Frå tuberkuloseheim til sjukeheim
Med dei effektive medisinane ein fekk etter andre verdskrigen, minka behovet for eigne sjukeheimar for tuberkuløse. I 1954 la fylket ned drifta av sjukeheimen på Ask. I staden overtok Askvoll kommune heimen og dreiv han vidare som vanleg kommunal sjukeheim fram til 1977. Seinare har hovudbygningen vorte leigd ut som bustad.